Schrijver en debater
Een bijzonder aspect van Augustinus’ activiteiten als bisschop is het schrijven en debatteren. Vanwege zijn werkzaamheden overdag schrijft of dicteert hij zijn boeken geregeld ‘s avonds, soms zelfs ‘s nachts. Als bisschop wordt hem dikwijls verzocht een publiek debat aan te gaan. Tijdens zijn bezoeken aan andere steden verzoekt men hem regelmatig om als gastpredikant te fungeren. In Carthago, waar hij bijna jaarlijks komt, en in kleine steden op weg naar Carthago preekt hij dan ook geregeld. Met zijn bevriende collega Aurelius, bisschop van Carthago en voorzitter van de bisschoppenconferentie in Numidië, vormt Augustinus de drijvende kracht achter regionale concilies. Daar worden in die tijd maatregelen genomen voor de hele kerkgemeenschap in de Romeinse provincie Africa. In het formuleren van bindende afspraken heeft hij een invloedrijke stem.
Over het arbeidzaam leven van Augustinus komen we verder veel op het spoor in zijn geschriften, vooral in zijn brieven. Van zijn correspondentie zijn ongeveer driehonderd brieven bewaard. Aan het schrijven of dicteren ervan besteedde hij ruime tijd. Soms werden het ware verhandelingen over geloofsproblemen of morele vraagstukken, bijvoorbeeld in tijden van geweld en onderdrukking. In de late oudheid hadden brieven een publiek karakter en gingen ze van hand tot hand.
Aan het eind van zijn leven heeft Augustinus de meeste van zijn werken nog eens nagelezen en desgewenst herzien. Die zogeheten Retractationes of Nalezingen verschaffen ons tegenwoordig dikwijls ook informatie over de achtergrond van nogal wat werken afzonderlijk. Nog vollediger en nauwkeuriger is de lijst die nadien werd opgemaakt door Augustinus’ vriend, huisgenoot en later collega-bisschop Possidius. Hij had toegang tot de bibliotheek van het bisdom Hippo Regius waar een nagenoeg complete verzameling van Augustinus’ werken werd bewaard.
Het einde van zijn leven
Possidius schreef na Augustinus’ dood ook een biografie over hem, de Vita sancti Augustini. Daaruit blijkt dat Augustinus tot aan zijn dood het bisschopsambt heeft bekleed. Hij heeft dan inmiddels Heraclius als hulpbisschop aangesteld met recht van opvolging. Hippo Regius wordt in de laatste maanden van Augustinus’ leven belegerd door de Vandalen die elders in Noord-Afrika al vreselijk tekeer zijn gegaan. De 75-jarige grijsaard zoekt voor zichzelf troost in de uitspraak van Plotinus: “Niet groot is hij die het voor iets groots houdt dat hout en stenen uit elkaar vallen en dat sterfelijke wezens sterven.” (Enneaden 1,4,7) Possidius verhaalt verder dat Augustinus de laatste dagen van zijn leven doorbrengt met het bidden van de zeven boetepsalmen. Hij heeft die teksten in grote letters laten aanbrengen aan de muur van zijn kamer. Op donderdag 28 augustus 430 sterft hij, helder van geest, terwijl zijn gezichtsvermogen en gehoor helemaal gaaf zijn.
(door dr. Martijn Schrama O.S.A. en dr. Anke Tigchelaar)
GEBRUIKTE LITERATUUR
- “Life of Augustine” / Robert A. Markus in : Augustine through the ages : An encyclopedia / ed. by Allan D. Fitzgerald OSA – Grand Rapids (Mi), Eerdmans, 1999. ISBN: 0-8028-3843-X. – (p. 498-504)
- “Leven van Augustinus door Possidius” in : Bij het zestiende eeuwfeest van Augustinus’ bekering : Veel te laat heb ik jou lief gekregen, leven en werk van Augustinus van Hippo / vertaling en commentaar door T.J. van Bavel OSA – Heverlee: Augustijns Historisch Instituut, 1986. – (p. 19-106)
- Augustinus, de binnenkant van zijn denken / Martijn Schrama. – Zoetermeer: Meinema, 1999. – ISBN: 90-211-3746-1